Umundurowanie PWK
W niniejszym artykule zostaną przedstawione poszczególne elementy umundurowania członkini Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Już na wstępie pragniemy zaznaczyć iż jest to jedynie próba ogólnego opisu umundurowania skierowana w szczególności do kobiet chcących zacząć swoją przygodę z rekonstrukcją, a opisy te nie są wystarczające do poprawnego odtworzenia munduru.
Bluzy
Bluza tzw. starego typu została wprowadzona w 1928 r. i była używana przez cały okres działalności Organizacji. Służyła jako strój ćwiczebny, służbowy i galowy (z wyłączeniem instruktorek, które obowiązywał frencz). Wykonana była z drelichu w kolorze khaki. Bluzę zakładano przez głowę i zapinano z przodu na 4 małe guziki. Na rogach kołnierza naszywano ciemnogranatowe trójkąty z sukna, a na nich umieszczano stopnie i małe orzełki PWK. Naramienniki (pagony) były w kolorze bluzy, a członkinie ćwiczące dodatkowo miały na nich naszyte granatowe sukno. Na piersi naszywano dwie kieszenie z kontrafałdą na środku. Rękawy były zakończone mankietem zapinanym na dwa guziki. Członkinie ćwiczące na mankiety naszywały ciemnogranatowe sukno.
bluza tzw. starego typu 
bluza tzw. nowego typu 
frencz
Bluzę tzw. nowego typu wprowadzono w 1935 r. Była ona modyfikacją wcześniejszego wzoru. Bluzę koloru piaskowego miano wykonywać z drelichu wyrobu gabardynowego, a wyjątkowo dla instruktorek przewidziana została wełna lub – w letniej roboczej wersji – samodziałowe płótno koloru szarego. Bluza charakteryzowała się lekkim wcięciem w talii, zapinana była z przodu na siedem guzików. Usunięto granatowe naramienniki oraz doszyto dolne kieszenie. Podobnie jak w bluzie starego typu, tak również i tutaj na kołnierz naszywano ciemnogranatowe trójkąty, a na nich umieszczano stopnie i orzełki PWK. Rękawy kończyły się mankietem na który przyszywano patkę, a na niej doszywano stopnie wyszkolenia fachowego i instruktorskiego. Bluza ta noszona była przez wszystkie członkinie PWK bez względu na posiadany stopień.
Frencz był jednym z rodzajów kurtki mundurowej. W latach 1928-1932 instruktorki (poza przodowniczką) regulaminowo mogły nosić tylko frencze. Przepisy mundurowe zakładały, że od 1935 roku na rękawy miały być nakładane patki z oznaczeniem wyszkolenia i stopni instruktorskich. Frencz był używany przez instruktorki w czasie służby oraz wszystkich uroczystych wystąpień. Regulamin określał także typ bluzki noszonej pod frencz (bluza typu angielskiego wykonana z płótna jedwabnego w kolorze białym lub kremowym z kołnierzem stojącym wykładanym). Frencz był barwy khaki. Zazwyczaj wykonywany był z tkaniny czesankowej (diagonal, kamgarn, krepa), jednak w pojedynczych przypadkach używano również tkaniny lnianej. Posiadał dwie pary kieszeni. Na kołnierzu do roku 1933 umieszczano patki granatowe (kształt rombu z oznakami służby i stopni organizacyjnych), a po roku 1933 tylko oznaczenia stopni organizacyjnych.
Spódnice
spódnica tzw. starego typu 
spódnica tzw. nowego typu 
spódnica HS
Spódnicę tzw. starego wzoru wprowadzono w 1928 r. i używano przez cały okres istnienia Organizacji. Była noszona przez wszystkie pewiaczki bez względu na posiadany stopień. Wykonanano ją z ciemnogranatowej wełny. Posiadała dwie kontrafałdy z przodu, odległość między nimi miała wynosić 30 cm, a długość spódnicy od ziemi 35 cm.
Spódnicę tzw. nowego wzoru wprowadzono w 1935 r. Podobnie jak jej poprzedniczka miała służyć jako strój galowy i służbowy i ubierać miały je wszystkie pewiaczki bez względu na posiadany stopień. Również była wykonana z ciemnogranatowej wełny. Miała mieć lekko rozkloszowane boki, a lewy miał zachodzić równo na całej długości pod część przednią. Zapięcie na kryte guziki miało być umieszczone na lewym boku. Spódnica miała sięgać 30 cm od ziemi.
Ostatnim typem spódnicy jest spódnica przeznaczona dla Hufców Szkolnych. Wprowadzono ją w 1928 r. i używano przez cały okres istnienia Organizacji. Wykonywano ją z ciemnogranatowego materiału. Była plisowana oraz szyta według kroju i długości spódniczek szkolnych.
Nakrycia głowy
beret oraz furażerka 
kapelusz
Beret był podstawowym nakryciem głowy i obowiązywał wszystkie członkinie Organizacji przez cały okres jej istnienia. Był wykonany z granatowego sukna z antenką. Na przedzie do 1935 r. obowiązywał orzełek w wersji dużej (wyjątkiem były organizatorki, które posiadały małą wersję orzełka), a po 1935 r. wszystkie członkinie obowiązywała mała wersja orzełka bez względu na stopień. Z ikonografii wynika, że zdarzały się przypadki używania dużych orzełków po 1935 r.
Kolejnym używanym nakryciem głowy były furażerki barwy khaki i granatowe. Furażerka granatowa nie jest wymieniana w regulaminach po 1935 r. Była kroju wojskowej furażerki wykonanej z płótna. Jej rant obszywano żółtą wypustką. Na przedzie dopinano dużego orzełka. Furażerka khaki była przeznaczona dla instruktorek. Również była kroju wojskowej furażerki. Do 1935 r. dopinano do niej dużego orzełka, a następnie małego.
Kapelusz wykonywano z płótna barwy khaki. Posiadał półkolitą główkę z sześciu brytów. Dookoła, w miejscu ronda, naszywano pasek z ciemnogranatowego sukna. Na przodzie przytwierdzano dwa złote guziki. Zapinany był na sprzączkę paskiem z brązowego materiału. Z jego prawej strony przypinano orzełka. Po 1935 r. w regulaminach nie jest już wymieniany.
Spodnie
Długie spodnie 
Spodnie khaki za kolano 
Spodenki gimnastyczne
Długie spodnie wprowadzono w 1935 r. Używano ich podczas ćwiczeń polowych, wycieczek i obozów przez cały okres istnienia Organizacji. Wersja dla ochotniczek była wykonana z lekkiej flaneli lub kory barwy granatowej. Posiadały mankiet przy kostce zapinany na guziki w kolorze materiału. W pasie były ściągane gumką, a z tyłu po prawej stronie posiadały małą naszywaną kieszonkę. Instruktorki miały spodnie wykonane z ciemnogranatowego sukna. Ich spodnie posiadały dwie kieszenie wewnętrzne umieszczone z przodu. Zapinane były po bokach na małe guziki.
Spodnie w kolorze khaki sięgające za kolana wprowadzono w 1928 r. Były używane przez wszystkie pewiaczki przez cały okres istnienia Organizacji. Noszono je głównie na ćwiczeniach polowych, wycieczkach i obozach. Wykonywano je z drelichu lub sukna. Zapinano je za pomocą dwóch guzików umieszczonych na pasku pod kolanem. Spodnie posiadały dwie kieszenie umieszczone po bokach.
Ubiór sportowy
koszulka gimnastyczna 
koszulka z długim rękawem
Krótkie spodenki gimnastyczne wykonywano z czarnej satyny, a w pasie ściągano gumką. Do 1935 r. miały sięgać 5 cm nad kolana, a na szwach bocznych umieszczono granatowo – żółty lampas wykonany z płótna lub satyny. Po 1935 r. spodenki skrócono – od tej pory miały sięgać 15 cm nad kolana oraz zrezygnowano z lampasów.
Koszulka gimnastyczna z krótkim rękawem została wprowadzona w 1928 r. Używana była w czasie ćwiczeń polowych oraz na obozach i wycieczkach. Posiadała krój kimonowy z kołnierzykiem. Krótkie rękawki sięgały do połowy ramienia. Wykonywano ją z białego płótna. Na piersi przyczepiano haftowane na sukiennej granatowej podkładce godło PWK.
Koszulka gimnastyczna z długim rękawem została wprowadzona w 1928 r. Używana była w czasie ćwiczeń polowych oraz na obozach i wycieczkach. Kołnierz, mankiety oraz dół miała obszyte ciemno granatowym paskiem, a przód sznurowany żółtym sznurkiem. Wykonano ją z białego i ciemnogranatowego płótna.
Orzełek haftowany był przypinany na piersi do koszulki od stroju sportowego. Wyszywano go na sukiennej granatowej podkładce.
Płaszcz
Płaszcz z 1932 r. był koloru khaki i przypominał prochowce kadry oficerskiej Wojska Polskiego. Wykonywany był z gabardyny. Jego długość powinna być taka sama jak spódnicy. Nie doszywano do nich ani stopni, ani orzełków. W 1935 r. w powyżej opisanym płaszczu zmieniono kolor z khaki na piaskowy – beige. Od 1935 r. do użytku wprowadzono płaszcz sukienny o takim samym kolorze i kroju jak płaszcze oficerskie Wojska Polskiego wz. 36. Na kołnierzach naszywano stopnie. Długością równał się ze spódnicą. Na zdjęciach często występują również nieregulaminowe, dwurzędowe płaszcze oraz płaszcze cywilne.
płaszcz
Odznaki PWK
repliki orłów PWK w wersji małej oraz dużej
Orły PWK występowały na umundurowaniu pewiaczek w dwóch wersjach: dużej i małej. Noszono je na patkach kołnierzowych bluz, kurtek, frenczy, płaszczy oraz na nakryciach głowy. Napis PWK i obwódka występowały w kolorze żółtym, a tło w kolorze granatowym.
Pasy
Przez cały okres istnienia organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet członkinie nosiły pas główny – wykonany z rzemienia lub skóry o szerokości 4,5 cm i długości standardowej dla każdego szeregowego czyli 110 cm, zapinany na sprzączkę o jednym bolcu.
W czasie wystąpień uroczystych obowiązywał pas w wersji odświętnej. Konstrukcją przypominał pas salonowy obowiązujący w Wojsku Polskim. Był to pas wykonany z granatowej jedwabnej taśmy, podszyty cienką skórą. Zapinany był okrągłą klamrą z dużą odznaką PWK.
Obuwie
Obuwie obowiązujące członkinie Organizacji miało być pełne na niskim obcasie, koloru brązowego bądź czarnego. Były to zazwyczaj damskie półbuciki lub pantofle.
buty
***
Rysunki poszczególnych elementów umundurowania zostały przygotowane przez Mirellę Paradowską. Wszystkie grafiki wykorzystane w artykule są własnością Stowarzyszenia. Ich kopiowanie oraz wykorzystywanie bez uprzedniej zgody jest niedozwolone.
W przypadku pytań lub zauważenia nieścisłości prosimy o pozostawienie komentarza lub wiadomość.