Zarys dziejów Organizacji PWK

Sanitariuszki, łączniczki, konspiratorki – taki mamy obraz dziewcząt i kobiet walczących w różnych mundurach i na różnych frontach II wojny światowej. Podziwiamy ich dzielność, odwagę, wytrwałość w najgorszych chwilach …

Wspaniała postawa i czyny młodych dziewcząt i kobiet nie wzięła się znikąd – była ona poprzedzona długim okresem działań w różnych organizacjach kobiecych w okresie II Rzeczypospolitej.

Ale od początku … pierwsza wojskowa formacja kobieca powstała już w listopadzie 1918 r. we Lwowie pod nazwą Ochotniczej Legii Kobiet (OLK) pod dowództwem ppłk Aleksandry Zagórskiej. Ochotniczki pełniły służbę wartowniczą i łączności, brały udział także bezpośrednio w walkach dowodząc swej dzielności. Kolejne oddziały kobiece sformowano w Wilnie, Poznaniu, Warszawie i Krakowie osiągając pod koniec wojny stan prawie dwóch i półtysiąca członkiń. Część ochotniczek zdobyło wykształcenie wojskowe w Szkołach Podchorążych.

Pomimo formalnego rozwiązania OLK po zakończeniu wojny polsko-sowieckiej, działalność kobiet na rzecz obronności Polski nie ustała. W 1922 r. powstał Komitet Społeczny Przysposobienia Kobiet do Obrony Kraju, który skupiał różne organizacje kobiece m.in. Związek Strzelecki, Koło Polek, Związek Harcerstwa Polskiego, Polski Biały Krzyż, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Rozpoczęto tworzenie hufców przysposobienia wojskowego kobiet, a od 1925 r. hufców na terenie szkół ponadpodstawowych. W 1927 r. przy Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego powołano samodzielny Referat Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego Kobiet, którym kierowała por. Maria Witek. Od tej pory, mając środki finansowe i umocowanie prawne organizacje kobiece mogły w pełni rozwinąć swoją działalność. Utworzono strukturę organizacyjną na terenie całego kraju, tworząc Komendy Regionowe i podległe im struktury.

Codzienna praca PWK koncentrowała się wokół spraw wychowawczych i kształtowania postaw dziewcząt i kobiet oraz przekazania im niezbędnej wiedzy i umiejętności w radzeniu sobie nie tylko z trudami wojennymi, ale i codziennego życia. Ta codzienna praca była prowadzona w hufcach przy szkołach. Ukoronowaniem działalności było uczestnictwo w obozach – tam pewiaczki mogły w praktyce przetestować i rozszerzyć swoją wiedzę i umiejętności. Organizacja posiadała sześć stałych miejsc obozowych – Garczyn, Koszewniki, Spała, Redłowo, Borowo oraz wybudowane własnymi siłami schronisko w Istebnej. Były także organizowane liczne obozy wędrowne czy kursy narciarskie.

Oczywiście ważnym elementem szkolenia było przygotowanie ochotniczek do pełnienia pomocniczej służby wojsku. Zajęcia te dotyczyły m.in. ćwiczeń z wychowania fizycznego, obrony przeciwgazowej i przeciwlotniczej, wyszkolenia strzeleckiego i łączności, służby w polu (terenoznawstwa, pełnienia różnych służb i wart), przechodziły kursy sanitarne, uczyły się przygotowywać posiłki dla dużej ilości osób.

Uczyły się także samoobrony i samopomocy – jak zabezpieczyć gospodarstwo w czasie wojny, jak zachować się, gdy w pobliżu domostwa przebiegać będzie front, jak stworzyć przytułki dla dzieci. Swoją wiedzą często dzieliły się z mieszkańcami pobliskich wsi pomagając im poprawić jakość ich życia.

Wraz ze zbliżającą się wojną w kwietniu 1939 r. powołano Pogotowie Społeczne, mające koordynować wszystkie działania związane z działalnością Organizacji. Rozpoczął się czas intensywnej pracy i chęć przeszkolenia jak największej ilości kobiet, gdyż  „wszyscy mężczyźni zdrowi i silni pójdą do szeregów wojska – jako jedyne opiekunki rodzin i domów pozostaną kobiety”[1].

Początkowe projekty wykorzystania przeszkolonych kobiet do służby pomocniczej wojsku przekreślił nagły wybuch wojny. Części ochotniczek przesłano informację o mobilizacji, lecz podkreślono, że jest to tylko obowiązek dyspozycyjności, a dalsze rozkazy przekażą komórki mobilizacyjne, które ostatecznie nie powstały. Imienne wezwania dostała tylko część personelu służby zdrowia, juzistki i telefonistki. W niektórych miejscach, jak np. we Lwowie, powstały bez rozkazu baony pomocniczej służby wojskowej (psw) działające od początku wojny. Kobiety musiały więc podjąć samodzielnie inicjatywy tam, gdzie istniała potrzeba pełnienia przez nie służby.  Instruktorki Komendy Naczelnej i Okręgu Stołecznego PWK wraz z pozostałymi w mieście pewiaczkami już 3 września na Pradze rozpoczęły prace organizacyjne. Pełniły służbę, aż do kapitulacji oddziałów wojskowych. Ich zadaniem była m.in. organizacja i pomoc w szpitalach, punktach żywnościowych, budowa umocnień, gaszenie pożarów, opieka nad dziećmi i ratowanie zasypanych.

Dzięki przeszkoleniu kobiet do obrony kraju, wyczulone na hasło czynnej obrony niepodległości Ojczyzny jako obowiązku każdej Polki, wielotysięczne rzesze kobiet włączyły się czynnie do aktualnych prac obronnych. Wykazały się wielką ofiarnością i poświęceniem.  Dały temu wyraz przez kolejne pięć lat wojny pełniąc wojskową służbę kobiet w szeregach Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej, w ramach oddziałów wojskowych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i Wojska Polskiego formowanego na wschodzie.

Bibliografia:

Zawacka E., Czekając na rozkaz, Lublin 1992

Zawacka E., Szkice dziejów wojskowej służby kobiet, Toruń 2001