SŁUŻBA CZŁONKIŃ

Przysposobienia Wojskowego Kobiet

W POWSTANIU WARSZAWSKIM

Janina Otto (z d. Kamińska) ps. “Marta”

11 VI 1913 - 10 VI 2016

Łączniczka, radiostacja przy Delegaturze Rządu na Kraj

Urodziła się w Warszawie i była córką urzędnika Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Przed wojną należała do Przysposobienia Wojskowego Kobiet, gdzie uczestniczyła w obozach letnich w Istebnej m.in. ucząc się jeździć na nartach. We wrześniu 1939 roku zgłosiła się do pogotowia harcerek w budynku YMCA na placu Trzech Krzyży, jej służba polegała m. in. na przenoszeniu opatrunków na Czerniaków. 

Jej działalność konspiracyjna rozpoczęła się od działań Małego Sabotażu, takich jak rozklejanie plakatów i malowanie na murach kotwic Polski Walczącej. Należała do utworzonych w 1940 roku Kobiecych Patroli Minerskich pod dowództwem Zofii Franio ps. “Doktor”. W okresie okupacji mieszkała z rodzicami przy ulicy Litewskiej, tuż przy siedzibie Gestapo. Wykorzystała ten fakt, aby w mieszkaniu utworzyć punkt kontaktowy oraz nadawczo-odbiorczy radiostacji. 

W czasie powstania przebywała przy ulicy Kruczej, razem ze Stefanem Korbońskim, p.o. Delegata Rządu na Kraj oraz jego żoną Zofią, przy radiostacji, która umożliwiała kontakt Delegatury i Dowództwa AK z Londynem. Przez cały czas Powstania Janina była wysyłana z meldunkami, a później, nauczono ją także szyfrować i odszyfrowywać depesze. Po zakończeniu powstania wyszła z miasta wraz z ludnością cywilną. Przy pomocy napotkanego kolejarza, przebrana za sanitariuszkę zbiegła z transportu.

Łączność specjalistyczna (juzistki)

Szkolenie instruktorek łączności PWK odbywało się na kursach juzistek. 

Kursy zorganizowały wspólnie: Ministerstwo Spraw Wojskowych oraz Ministerstwo Poczt i Telegrafów. Czas jego trwania określono na 10 miesięcy i podzielono na 4 okresy szkoleniowe. W czasie szkolenia słuchaczki opanowywały wiedzę i umiejętności z 22 przedmiotów, na które przeznaczono łącznie 1680 godzin. W zdecydowanej większości były to przedmioty specjalistyczne. Obok takich jak: nauka o elektryczności, encyklopedia teletechniki, regulamin służby ruchu telegraficznego, pojawiły się nowe, właściwe dla szkolenia juzistek. Należały do nich: ćwiczenia w telegrafowaniu aparatami juza oraz korespondencja juzem, stukawką i alfabetem Morse’a na sieci szkolnej; ćwiczenia na aparatach Morse’a; ćwiczenia w telegrafowaniu stukawkami; poczta i administracja; państwowy regulamin służby ruchu telegraficznego i telefonicznego, krajowy i międzynarodowy. Zdecydowanie najwięcej, ponieważ aż 33% ogółu godzin, przeznaczono na praktyczną pracę na urządzeniach. Celem szkolenia w pracy na aparatach Morse’a było opanowanie i biegłe nadawanie od 60 do 90 znaków na minutę, natomiast ćwiczeń w telegrafowaniu stukawkami – przesyłanie telegramów na słuch, w tempie od 60 do 100 liter na minutę. 

Kurs kobiecego personelu pomocniczego był niewątpliwie ewenementem w szkolnictwie wojskowym II Rzeczypospolitej, ale też łączność, jak żadna inna dziedzina, nadawała się do tych działań. Kobiety mogły zajmować w niej różne stanowiska tak w czasie pokoju, jak również wojny. Zasiliły kadry urzędów pocztowych i telegraficznych w całej Polsce. Popularność tego kursu przerosła oczekiwania jego organizatorów.

Radiostacje w powstaniu

Kiedy 1 sierpnia 1944 roku wybiła godzina „W” nie wszystkie działania były w pełni zorganizowane. Radiostacja, która miała dotrzeć do Komendy Głównej AK na Woli ze względów technicznych nie była w stanie nadawać, podobnie na miejsce przeznaczenia nie dotarła inna radiostacja zwana „Błyskawicą” – skonstruowana w Częstochowie przez Antoniego Zębika.  Pierwszą noc walk stała  przy ulicy Chmielnej, róg Wielkiej. Osoba, która ją tam ukryła poległa kilka minut później na ulicy Marszałkowskiej. Gdy już została odnaleziona okazało się że jest zawilgocona i trzeba ją rozmontować, wysuszyć i złożyć ponownie – to zajęło ponad tydzień. W związku z tym w trybie awaryjnym z części znalezionych w zajętym przez Powstańców gmachu Poczty Głównej zbudowana została nowa radiostacja „Burza”, która pierwszy komunikat nadała już w nocy z 3 na 4 sierpnia na fali 52,1 metra. „Błyskawica” uruchomiona została 8 sierpnia na fali 32,8 metra. Stała się pierwszą w historii radiostacją foniczną nadającą bezpośrednio z pola walki. Za jej pośrednictwem nadawane były audycje przygotowywane przez Biuro Informacji i Propagandy KG AK oraz Polskie Radio.

W trakcie Powstania Warszawskiego pracowały radiostacje „Jadwiga”, „Jadwiga 1”, „Jadwiga 4”. Najdłużej z nich funkcjonowała „Jadwiga 4”. Pojawia się w dziennikach pracy stacji londyńskich 10 sierpnia i działa z nielicznymi przerwami do 5 października. Z kolei „Jadwiga 1” rozpoczęła pracę 2 sierpnia i funkcjonowała ze znacznymi przerwami do 30 września. Krajowa Rada Ministrów nawiązała kontakt z Londynem przy pomocy Stefana Korbońskiego. Od 1 sierpnia Korboński usiłował uzyskać łączność z rządem z lokalu przy ul. Marszałkowskiej, jednakże udało się to dopiero 3 sierpnia. Następnie przeniósł się wraz z obsługą radiostacji na ul. Kruczą 7, a około 13 sierpnia – do gmachu Politechniki przy ul. Noakowskiego.

Fotografie archiwalne

  1. Janina Otto /źródło: Archiwum Akt Nowych
  2. Członkinie Przysposobienia Wojskowego Kobiet podczas ćwiczeń z łącznicą polową ŁP-10 wz. 28. Obóz w Istebnej /źródło: NAC domena publiczna
  3. Żołnierze Kompanii Lotniczej („szachownice” na czapkach) słuchają na zdobytym radio odbiorniku audycji Błyskawicy, we wsi Wiersze, około 15 września 1944 r. fot. Lech Gąszewski /źródło: domena publiczna
  4. Śródmieście Północne. Obsługa techniczna radiostacji powstańczej „Błyskawica” na ul. Moniuszki. fot Joachim Joachimczyk /źródło: Muzeum Powstania Warszawskiego