SŁUŻBA CZŁONKIŃ

Przysposobienia Wojskowego Kobiet

W POWSTANIU WARSZAWSKIM

Krystyna Gogolewska (z d. Wieńszczak) ps. “Berwińska”

04 II 1919 - 19 XI 2016

Aktorka, Teatrzyk Kukiełki pod Barykadą

Rodowita Warszawianka, do 1944 r. mieszkała przy ul. Okólnik. Przed wybuchem II Wojny Światowej przez rokstudiowała anglistykę na Uniwersytecie Warszawskim. W ostatnie wakacje przed wojną, za sprawą przyjaciółki, ukończyła kurs PWK. 

We wrześniu 1939 r. pomagała w szpitalu przy ul. Książęcej. W czasie okupacji zapisała się na studia aktorskie do Podziemnego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST). Recytowała wiersze na koncertach poetyckich, które odbywały się w prywatnych mieszkaniach.

Była współpomysłodawczynią i współtwórczynią teatrzyku Kukiełki pod Barykadą. Przez dwa tygodnie sierpnia 1944 r. występowała w swoich przedstawieniach. Na początku września została przesiedlona do obozu w Pruszkowie. Z obozu uciekła do Milanówka, następnie przeniosła się na wieś pod Sochaczewem, żeby ostatecznie dostać się do Łodzi i tam spędzić ostatnie chwile wojny wraz z ówczesnym mężem.

Po wojnie ukończyła studia na Wydziale Dramatycznym Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi. Została pisarką i autorką sztuk teatralnych, tłumaczyła angielską literaturę. Od 1948 r. używała pseudonimu “Berwińska”, później znana również pod nazwiskiem Bargiełowska.

Zmarła 19 listopada 2016 r. w Skolimowie,  spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim.

Służba oświatowa w PWK

Służba oświatowo – propagandowa to jedna ze służb PWK realizowanych w ramach wyszkolenia specjalistycznego (fachowego). Jej założeniem było wykształcenie moralne kobiet i przygotowanie ich do działań propagujących  ducha bojowego wśród armii i społeczeństwa. Pewiaczki podczas zajęć przygotowywały się do prowadzenia świetlic, bibliotek, herbaciarni i kantyn, kina, teatru czy rewii. Działania te miały zapewnić chwile wytchnienia, wesołości i ciepła rodzinnego domu, przede wszystkim żołnierzom, np. wycofywanym z frontu. Zwiększały również świadomość, że opieka społeczeństwa nad żołnierzem, łączność z nim w walce o dobro ojczyzny jest dla walczących dużą otuchą i bodźcem w walce. Służba ta wymagała niezwykłego taktu, hartu i spokoju.

Przygotowanie do służby oświatowej pewiaczki odbywały w ramach ww. wyszkolenia fachowego, po którym mogły odbywać praktykę w Drużynach Pracy Społecznej. Kadra natomiast kształciła się w tym kierunku na specjalnie przygotowanych kursach, m. in. na kursie świetlicowym. Zagadnienia tam poruszane to np. oświata pozaszkolna, praca wśród żołnierzy z uwzględnieniem ich psychiki w czasie wojny i pokoju, czy świetlica jako miejsce wypoczynku, rozrywek kulturalnych i ogniwo działalności oświatowej.

W marcu 1939 r. na zjeździe walnym PWK powołano jednostkę nazwaną Pogotowiem Społecznym, które miało za zadanie kontynuować przygotowania społeczeństwa do samopomocy i samoobrony na wypadek wybuchu wojny. W ramach Pogotowia Społecznego powstały ośrodki propagandy, których głównym zadaniem było oddziaływanie na właściwą postawę obywatelską ogółu społeczeństwa. Realizowane było poprzez propagowanie spraw aktualnych, żywotnych dla obronności kraju, czy informowanie o możliwościach aktywnego włączania się w prace Pogotowia Społecznego. 

Teatrzyk Kukiełki pod Barykadą

Teatrzyk “Kukiełki pod Barykadą” swoją premierę miał 16 sierpnia 1944 r. w domu przy ul. Tamka 38.  Funkcjonował na terenie Powiśla i Śródmieścia Południowego przez dwa tygodnie. Jego działalność zalegalizowana została w ramach 48 Grupy Bojowej “Krybar”. Z założenia teatrzyk miał prezentować krótkie przedstawienia dla żołnierzy. Pomysłodawczyniami i współtwórczyniami projektu były 25-letnie – Krystyna Gogolewska oraz Zofia Rendzner. Pierwsza odpowiadała za scenariusz, a druga szyła pacynki. Współtwórcą tekstów był polonista dr Michał Dadlez. Ostatnie korekty wprowadzał Jan Brzechwa, którego nazwano również opiekunem artystycznym teatru. Praca nad teatrzykiem odbywała się w mieszkaniu Krystyny, w kamienicy na rogu ulic Okólnik i Szczyglej. Okoliczni mieszkańcy dostarczali materiały do tworzenia pacynek. Po premierze przed dowództwem Grupy Bojowej “Krybar”, z kpt. Cyprianem Odorkiewiczem ps. “Krybar” na czele, twórcy teatrzyku dostali legitymację współpracowników i przepustki pozwalające działać oficjalnie. Trupa teatralna dostawała od “Krybara” rozpiskę z harmonogramem występów, których było co najmniej po jednym każdego dnia. Przedstawienia prezentowane były w różnych miejscach – w bramach, podwórkach, piwnicach czy prywatnych mieszkaniach. Scena składała się z desek oraz koca, który miał za zadanie zakrywać aktorów. W przenoszeniu rekwizytów pomagała najwierniejsza widownia, czyli dzieci. Główna sztuka w sposób satyryczny przedstawiała pokonanie wroga – symbolicznie rolę tę odgrywał szmaciany tygrys z czerwoną opaska, na której znajdowała się swastyka. Przedstawienia podnosiły widzów na duchu oraz dawały chwilę radości w tych tragicznych i trudnych dla Warszawy dniach.

Fotografie archiwalne

  1. Krystyna Berwińska-Bargiełowska /źródło: NAC domena publiczna
  2. Występ śląskich pewiaczek („freliczek”) w świetlicy żołnierskiej w Katowicach 1938 r. /źródło: Czasopismo „Dla Przyszłości” 1938 nr 1 s. 11
  3. Przedstawienie teatrzyku Kukiełki pod Barykadą. Na pierwszym planie Krystyna. /źródło: Muzeum Powstania Warszawskiego
  4. Dzieci oglądające przedstawienie teatrzyku kukiełkowego „Kukiełki pod barykadą” na podwórzu kamienicy przy ul. Konopczyńskiego 5/7. /źródło: Muzeum Powstania Warszawskiego