SŁUŻBA CZŁONKIŃ

Przysposobienia Wojskowego Kobiet

W POWSTANIU WARSZAWSKIM

kpt. Stefania Kudelska “Hanna”

16 VIII 1890 – 12 VIII 1944

Referentka Szefostwa Wojskowej Służby Kobiet KG AK

Oficer wywiadu Wojska Polskiego, instruktorka w Okręgowym i Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Służyła w Związku Strzeleckim, Legionach, była członkinią POW. W latach 1918–1920 w służbie kurierskiej i wywiadowczej Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. Była współzałożycielką Przysposobienia Wojskowego Kobiet, w kolejnych latach instruktorką, a od 1934 inspektorką PWK oraz redaktorką pisma „Dla Przyszłości”. Kilkakrotnie aresztowana i więziona w okresie 1914-1918.Wielokrotnie odznaczana za swoją działalność najwyższymi odznaczeniami państwowymi i wojskowymi.

 

W latach 1935–1938 senator RP, a w latach 1938–1939 posłanka na Sejm RP .

We wrześniu 1939 brała udział w obronie Lwowa w kobiecym batalionie pomocniczej służby wojskowej, który wchodził w skład lwowskiej brygady Obrony Narodowej. W listopadzie wróciła do Warszawy – włączyła się do akcji tajnej oświaty w Komisji Oświecenia Publicznego Służby Zwycięstwu Polski Związku Walki Zbrojnej. Pracowała w Radzie Głównej Opiekuńczej oraz jako wiceprzewodnicząca Komitetu Samopomocy Społecznej w Okręgu VIII. 

 

Od pierwszych dni powstania warszawskiego doświadczona jako działaczka RGO, organizowała pomoc sąsiedzką w zakresie najprostszych potrzeb: zaopatrzenia w żywność i wodę, opatrywania rannych, opieki nad pozbawionymi dachu nad głową cywilami i zagubionymi dziećmi.

Służba gospodarcza w PWK

Szkolenie gospodarcze w PWK stawiało sobie za cel przede wszystkim racjonalne przygotowanie i prowadzenie gospodarstw domowych w warunkach wojennych. Kursy obejmowały szeroką tematykę, m.in.:

  • Uprawa roślin, hodowla zwierząt, sadownictwo;
  • Bieliźniarstwo i krawiectwo;
  • Pranie, prasowanie i farbowanie odzieży;
  • Wyroby trykotarskie (dziewiarstwo);
  • Gotowanie i przygotowywanie przetworów;
  • Racjonalne użytkowanie środków opałowych.

Szkolenia te były prowadzone przez odpowiednio przeszkolone instruktorki dla uczestniczek obozów PWK, oraz w postaci kursów i wykładów kierowanych bezpośrednio do gospodyń domowych. Na kilka miesięcy przed wybuchem wojny zintensyfikowano szkolenia w powyższym zakresie, a całość zadań związanych ze szkoleniem gospodarczym przejęło utworzone w 1939 r. Pogotowie Społeczne PWK. Formy działalności zostały rozszerzone o opracowywanie i wydawanie broszur szkoleniowych o tej tematyce, które były następnie rozprowadzane poprzez lokalne koła i współpracujące stowarzyszenia kobiece. Zorganizowano też ruchome wystawy popularyzatorskie i specjalistyczną bibliotekę-czytelnię dla instruktorek gospodarstwa domowego. Rozpoczęto także realizację kursów dotyczących żywienia zbiorowego w warunkach wojennych, skierowanych odrębnie do kierowniczek i pracownic placówek żywienia zbiorowego. Kursy prowadzone były na podstawie specjalnie opracowanych materiałów szkoleniowych, z uwzględnieniem zasad dietetyki, metod organizacji kuchni i magazynów oraz danych o szacowanych rozmiarach potrzeb akcji żywienia zbiorowego.

Rada Główna Opiekuńcza

Rada Główna Opiekuńcza (RGO) – polska organizacja charytatywna, nawiązująca nazwą i formami działalności do istniejącej w latach 1916–1921 organizacji pod tą samą nazwą. Działała w czasie II wojny światowej za zgodą władz okupacyjnych w okresie od lutego 1940 do stycznia 1945. Z pomocy RGO korzystało ok. 700–900 tys. osób rocznie.

Źródłami finansowania RGO były środki od władz okupacyjnych, pomoc zagraniczna, tajne dotacje rządu RP na uchodźstwie i ofiarność społeczeństwa. Działalność RGO obejmowała m.in.: prowadzenie sierocińców, punktów pomocy medycznej i kuchni dla ubogich, wysyłkę paczek dla jeńców i więźniów, udzielanie zapomóg, rozdawanie odzieży i żywności. Prowadzono także kursy zawodowe i warsztaty rzemieślnicze umożliwiające zatrudnienie w warunkach okupacyjnych. RGO udzielała pomocy w rozlokowaniu na terenie Generalnego Gubernatorstwa wysiedlanych i uchodźców z Wielkopolski, Pomorza, Zamojszczyzny i Wołynia. 

W RGO pracowało, z reguły bez wynagrodzenia, ok. 15 tys. osób. Komitety RGO w Warszawie realizowały ok. 50% działalności całej organizacji, jednak w czasie powstania warszawskiego doszło do ich dezorganizacji. Pracownicy RGO spontanicznie angażowali się w różne formy pomocy społecznej, próbując uruchamiać dawne placówki komitetu. Polski Komitet Opiekuńczy Warszawa-Miasto wznowił działalność w drugiej dekadzie sierpnia i prowadził ją do końca powstania pod nazwą Rada Główna Opiekuńcza – Zarząd na m.st. Warszawę. W okresie powstania warszawskiego i po jego upadku RGO tworzyła prowizoryczne szpitale i pomagała ludności cywilnej Warszawy po wypędzeniu z miasta.

Fotografie archiwalne

  1. Stefania Kudelska /źródło: Centralne Archiwum Wojskowe
  2. Drużyna gospodarcza przygotowuje posiłki w czasie ćwiczeń Oddziałów Obrony Przeciwlotniczej PW w Krakowie w 1938r. /źródło: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej
  3. Kuchnia w gmachu „Adrii” przy ul. Moniuszki 10. for. Eugeniusz Lokajski /źródło: domena publiczna
  4. Kuchnia polowa Pomoc Żołnierzowi (PŻ albo „Peżetki”) pod dowódctwem mjr Hanny Łukaszewicz „Ludwiki”. /źródło: domena publiczna