SŁUŻBA CZŁONKIŃ
Przysposobienia Wojskowego Kobiet
W POWSTANIU WARSZAWSKIM
por. Maria Bauer (z d. Ostyk-Narbutt) ps. “Renata”
9 XII 1902 - 05 I 1988
Łączniczka do zleceń specjalnych KG AK
W 1921 ukończyła gimnazjum w Wilnie i wyszła za mąż. W 1922 urodziła córkę Janinę i osiedliła się w Warszawie. Pracowała społecznie w Pogotowiu Społecznym Przysposobienia Wojskowego Kobiet,
Towarzystwie Przyjaciół Gimnazjum im. J. Słowackiego jako członek Zarządu i sekretarka Prezydium (1932-1938) oraz Kole Przyjaciół Harcerstwa (1933-1939).
We wrześniu 1939 pełniła służbę pomocniczą w Pogotowiu Wojennym Harcerek Chorągwi Warszawskiej. W październiku 1939 zaprzysiężona, pełniła służbę łączniczki do zleceń specjalnych KG AK. Wzięła udział w powstaniu jako łączniczka pod pseudonimem Mama. Ranna i niewidoma trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie. W konspiracji działała do 1945, w 1951 została aresztowana, w marcu 1952 skazana na 15 lat więzienia za kontakty z emisariuszami Sztabu Naczelnego Wodza na Uchodźstwie. W 1956 zwolniono ją z odsiadki i objęto amnestią. Rok później uzyskała wyrokiem sądu całkowitą rehabilitację.
Odznaczona: Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Odznaką Grunwaldzką.
Janina Gellert (z d. Bauer) ps. “Zosia”
23 IV 1922 - 15 VII 2021
Łączniczka Oddział V-K (Łączności konspiracyjnej) KG AK
Działała w Harcerskim Pogotowiu Wojennym a od 1939 r.w konspiracji. W 1940 r. na tajnych kompletach zdała maturę, a w 1941 r. rozpoczęła tajne studia medyczne. W powstaniu wzięła udział jako łączniczka gen. Antoniego Chruściela “Montera”.
Po zakończeniu powstania trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie, następnie razem z matką uciekła z transportu. W konspiracji KG AK działała do 1945 r. Po wojnie wróciła do Warszawy.
Odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Polski, Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Medalem Wojska Polskiego (czterokrotnie), Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Armii Krajowej.
Rodziny w PWK
W organizacjach takich jak PWK, zdarzało się często, że matka z córką, czy też siostry przychodziły razem na zbiórki i jeździły na obozy szkoleniowe. Ciekawym przykładem są siostry Piłsudskie, Wanda i Jadwiga, córki Marszałka Józefa Piłsudskiego. Według relacji Krystyny Mazurek, kiedy podczas obozu pod Grodnem w 1934 r. wybuchła epidemia świnki, Marszałek przysłał swojego adiutanta, aby zabrał córki do domu. Obie panny Piłsudskie odmówiły wykonania rozkazu tłumacząc, że są żołnierzami i tak jak inni zostają do końca obozu.
Za inny przykład może posłużyć Maria Bauer , która pełniąc służbę instruktorską, na obozy szkoleniowe zabierała swoją nastoletnią córkę Janinę. Zdarzały się i takie przypadki, że zabierana na wyjazd dziewczynka miała ledwie kilka lat, a już w atmosferze obozowej mogła chłonąć ducha PWK. Świetnym przykładem były obozy w 1935 r. w Skolem i w Garczynie, gdzie niektórym instruktorkom pozwalano przyjeżdżać nawet z bardzo małymi dziećmi. Zadowolone miny na zdjęciach świadczą jednogłośnie, że takie wspólne obozowanie to był świetny pomysł. W ramach praktyki nauki opieki nad dziećmi oraz poprawy jakości życia okolicznej ludności w trakcie trwania obozów pewiaczki prowadziły dziecińce, gdzie opiekowano się instruktorskimi i lokalnymi dziećmi,organizując im czas w zdrowy, bezpieczny i rozwijający sposób.
Rodziny w powstaniu
Powstanie warszawskie pociągnęło do walki szerokie rzesze społeczeństwa, w tym nieraz całe rodziny. Maria Bauer znalazła się w szeregach łączniczek KG AK wraz z córka Janiną. Sanitariuszka Ewa Matuszewska “Mewa” nie mogąc dotrzeć do swojego macierzystego oddziału 2 sierpnia przyłączyła się do kompanii 02 Batalionu „Olza” Pułku „Baszta”, gdzie szefową kuchni była jej matka Stanisława Kuszelewska-Rayska. Ewa została zamordowana 26 września w powstańczym szpitalu. Gdy znaleziono jej ciało w ręku nadal miała nierozwinięty bandaż. Stanisława wyszła z miasta z ludnością cywilną.
Jadwiga Krzyżanowska, sanitariuszka ze szpitalika przy ul. Wilczej 7, w powstaniu miała trzech braci. Cała czwórka przeżyła walki. Zresztą takie powstańcze rodzeństwa można by wyliczać bardzo długo, niejednokrotnie wszyscy polegli. Irena Kowalska-Wuttke przez powstanie szła z mężem Janem u boku (pobrali się 5 września 1944 roku w piwnicy przy ul. Hożej). Siostra Irki, Maria “Maryna” zmarła z ran 31 sierpnia, brat Jana “Czarnego Jasia” poległ 8 sierpnia w trakcie walk na cmentarzu ewangelickim. Irka i Jan walczyli jeszcze wspólnie na Czerniakowie. On poległ 19 września na Wilanowskiej, ona wzięta do niewoli. Została rozstrzelana w grupie sześciu sanitariuszek i łączniczek Zgrupowania „Radosław” 24 września w rejonie kościoła św. Wojciecha. Oboje są upamiętnieni symbolicznie na grobach siostry i brata.
Miłość i małżeństwa w Powstaniu to niesamowity fenomen. Przez 63 dni zarejestrowano ich 256! Niezwykle wzruszająca ceremonia miała miejsce 17 sierpnia w Kościele Garnizonowym na ul. Długiej. Ślub zawarli Jerzy Zborowski “Jeremi” i Janina Trojanowska “Nina”, jego łączniczka z batalionu “Parasol”. Ich związek zaczął się jeszcze w konspiracji, a w Powstaniu przeszedł ciężkie próby. 6 sierpnia “Nina” została ranna w twarz co spowodowało u dziewczyny załamanie psychiczne. 14 września ranny został “Jeremi”. Na tyle ciężko, że do końca walk musiał być transportowany na noszach. Żona trwała przy nim niestrudzenie, nawet w chwili, kiedy Niemcy dokonali selekcji jeńców. Ona miała iść do niewoli i przeżyć, lecz nie odstąpiła “Jeremiego” na krok. Zostali zamordowani 23 września w Alei Szucha. Ich ciał nigdy nie znaleziono.
Fotografie archiwalne
- Maria Bauer /źródło: domena publiczna
- Janina Gellert /źródło: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej
- Posiłek na obozie robotnic w Skolem koło Stryja w 1929r. Widoczne członkinie PWK z dziećmi /źródło: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej
- Powstańcza para młoda w szpitalu Elżbietanek przy ul. Goszczyńskiego 1 na Mokotowie. fot. Wacław Zdżarski /źródło: domena publiczna
- Śródmieście Południe, ulica Krucza róg Pięknej. Krzyżanowscy: od lewej: Maksymilian „Dębno”, Jadwiga „Inka”, Bohdan „Pantera”, Zdzisław „Żbik”. fot. Stanisław Kopf /źródło: Muzeum Powstania Warszawskiego